Nederlands bedrijf betaalde mee aan dubieuze lobbyist Michael Flynn

In een zakenvliegtuig reist een select gezelschap op 27 juni 2015 vanuit de Verenigde Staten naar de Egyptische hoofdstad Caïro. Aan boord zijn een voormalig Amerikaans Congreslid, een oud-admiraal van de Amerikaanse marine, de baas van ’s werelds grootste uraniumproducent, een Palestijnse diplomaat, een kerngeleerde, een voormalig ambtenaar van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en een oud-generaal. Dat is Michael Flynn, die de Amerikaanse militaire inlichtingendienst leidde en de veiligheidsadviseur van president Donald Trump zal worden.

De mannen zijn op een ongebruikelijke missie voor een gewaagd Amerikaans-Russisch plan. In het Midden-Oosten wil het gezelschap overheden warm zien te krijgen voor de bouw van veertig kerncentrales in de Golfregio, inclusief verbindend stroomnet, betaald door de Golfstaten, gebouwd door de Amerikanen en de Fransen, met Russische reactors en beveiligd door publiek-private partijen. Na Caïro zal het gezelschap doorvliegen naar Tel Aviv voor een ontmoeting met hooggeplaatsten van het Israëlische ministerie van Energie.

De gesprekken in het vliegtuig zijn luchtig, de sfeer is ontspannen. „En een beetje macho, maar dat krijg je met al die mannen”, vertelt de Palestijnse diplomaat aan boord, Ziad Asali, later tegen NRC.

In Londen maakt het vliegtuig nog een korte tussenstop om een zakenpartner op te pikken. Als de deur van de cabine openzwaait, stapt daar een man in met een vriendelijk gezicht. Het is Jan Willem Henkelman uit Hilversum, bestuurder van het Nederlandse zwaar-transportbedrijf Mammoet.

Project Lawrence

Je zou verwachten dat mondiale kwesties, zoals een duurzame energievoorziening, atoomprogramma’s en stabiliteit in het Midden-Oosten, op het hoogste niveau worden uitgedacht door regeringsleiders en internationale agentschappen – en dat die er dan bedrijven bij zoeken voor de uitvoering. Maar uit interne documenten, e-mailwisselingen, gesprekken en internationale onderzoeksverslagen, in handen van NRC, valt gedetailleerd te reconstrueren dat de volgorde soms precies andersom is. Namelijk: dat multinationals een lucratief plan bedenken en vervolgens met grote sommen geld en omstreden lobbyisten, politici daar warm voor proberen te krijgen.

Zo neemt Jan Willem Henkelman in het voorjaar van 2014 op het hoofdkantoor van Mammoet in Utrecht een telefoontje aan van een onbekende beller. Hij krijgt een man aan de lijn die zich voorstelt als Alex Copson, eigenaar van een adviesbureau in Washington dat ACU Strategic Partners heet en gespecialiseerd is in kernenergie. Copson vertelt over de kerncentrales die hij wil laten verrijzen onder beheer van internationale bedrijven, een superconsortium met Russen en Amerikanen en Canadezen en Fransen, en dat Mammoet er schathemeltjerijk van kan worden als het meedoet.

Het klinkt als een waanzinnig plan, maar bij Mammoet kijkt niemand op van waanzinnige plannen. Het bedrijf heeft de Russische kernonderzeeër Koersk geborgen, vervoert mega-reactors, trekt vastgelopen schepen los in Irak en bouwt aan drijvende windparken.

Nieuwsgierig stemt Henkelman in met een kennismaking. Op 25 maart 2014 loopt hij met zijn salesmanager de witte trappen op van een hoog gebouw van spiegelglas in Washington, een stratenblok bij het Witte Huis vandaan. Het is het advocatenkantoor van Alex Copson, Baker McKenzie. Daar ontmoeten de Nederlanders de enthousiaste ondernemer en zijn partner Tom Cochran, een Amerikaanse kerngeleerde en overheidsadviseur. Bij hen voegen zich nog een voormalig ambtenaar en een oud-Congreslid.

Bij Mammoet kijkt niemand op van waanzinnige plannen

Er volgen meer trips naar het advocatenkantoor en in de gesprekken ontvouwt zich het plan dat Copson het ‘Marshallplan voor het Midden-Oosten’ noemt, waaraan ook het Russische nucleaire staatsbedrijf Rosatom moet meedoen. Mammoet wordt een „critical partner” voor advies, transport en andere hulp bij de bouw van de dertig à veertig kernreactors.

Ze spreken af dat Mammoet drie miljoen Amerikaanse dollar stort aan het adviesbedrijf van Copson via het advocatenkantoor, en nog eens twee miljoen rechtstreeks. De in totaal vijf miljoen dollar zijn voor juridische kosten, reiskosten en exclusiviteit maar met name: lobbywerk. Ook ’s werelds grootste Canadese uraniumproducent Cameco zal drie miljoen dollar inleggen voor lobbykosten. Henkelman belooft zijn best te doen zakelijke contacten aan te knopen in het Midden-Oosten, waar Mammoet al klussen verricht, terwijl Copson en zijn belangrijke politieke vrienden geopolitiek zullen bedrijven.

Dat laatste is hard nodig. Israël moet overtuigd worden van de veiligheid, de Golfstaten moeten miljarden willen neertellen, er moeten sancties tegen Rusland worden opgeheven en de Amerikanen moeten niet moeilijk doen over het overhevelen van nucleaire kennis naar Saoedi-Arabië.

Niets wat de bedenkers echt onmogelijk lijkt.

Het was een idee dat de wereld kon veranderen, zegt kerngeleerde en partner Tom Cochran van ACU tegen NRC. „De kerncentrales en de grondstoffen zouden eigendom blijven van het consortium en niet in verkeerde handen vallen bij een regimewissel. Dat geeft controle over de brandstof en het kernafval. Het zou de wereld écht veiliger maken.”

Volg NRC Vandaag

Henkelman en zijn medebestuurders bij Mammoet zijn enthousiast, evenals het moederbedrijf. Op het hoofdkantoor van familiebedrijf en handelshuis SHV op de Rijnkade in Utrecht zien ze het verschepen van onderdelen voor kerncentrales in Saoedi-Arabië, Egypte, Koeweit, de Verenigde Arabische Emiraten en Jordanië wel zitten. Een investering van enkele miljoenen is ook geen probleem – SHV heeft dat jaar een omzet van bijna 15 miljard euro. Soms moet je een gokje wagen, is de gedachte.

Het project kan nieuwe contacten opleveren en, als alles goed gaat, zo’n 500 miljoen dollar aan inkomsten voor Mammoet.

Garanties zijn er niet.

Mammoet tekent op 7 mei 2014 een contract met ACU waarin wordt verwezen naar een ander contract dat ACU sloot met belangenbehartigers van Rusland, een master agreement. Wie of wat die belangenbehartigers zijn, weet Mammoet niet. De master agreement krijgen de Nederlanders nooit te zien.

SHV laat voor de zekerheid zakenpartner Alex Copson screenen. Hij is rijk geworden met een uitvinding voor duikapparatuur en was al eens in het nieuws met een omstreden plan om van een eiland in de Stille Oceaan een kernafvalstortplaats te maken. Uit de screening blijkt dat hij in een „aantal juridische procedures” was verwikkeld en politically exposed is, dus kwetsbaar voor corruptie. Volgens een intern SHV-document uit die tijd heeft hij ook nog een tamelijk hoog „charlatan”-gehalte.

Op de Rijnkade vinden ze al die rode vlaggen „geen showstoppers”. Mammoet tekent het contract, richt de joint venture ACU Mammoet op met een zetel in Utrecht en de miljoenen worden overgemaakt. Het initiatief krijgt de projectnaam Lawrence, naar de avonturenfilm Lawrence of Arabia.

Henkelman kan aan de slag.

Galadiner met Poetin

Vanaf dat eerste belletje belandt Henkelman in een soort film. In 2014 en 2015 maakt hij zeker veertien zakenreizen voor het project. Zo ontmoet hij de Nederlandse ambassadeur in Ryad, bezoekt hij een Amerikaanse kernreactorbouwer, een commercieel Russisch-Amerikaans raketlanceringsplatform, de Jordaanse ambassade in de VS.

Op voorspraak van het advocatenkantoor ontmoet Henkelman ook de al wat oudere Amerikaanse ondernemer John Parke Wright IV, groot in sinaasappels, veeteelt en cybersecurity en met belangrijke vrienden in het Saoedische koninkrijk. „Mammoet is een prachtig bedrijf”, zegt Parke Wright opgewekt aan de telefoon tegen NRC. „Dus ik heb Henkelman voorgesteld aan mijn Saoedische zakenpartner en mijn goede vriend de prins.”

De prins is Turki al-Faisal, oud-directeur van de Saoedische inlichtingendienst en zoon van de in 1975 vermoorde koning Faisal. Die gaat Mammoet op weg helpen met contacten. Henkelman treft de prins in Londen en vliegt zo nu en dan naar Saoedi-Arabië om kennis te maken met topmannen van bouwconsortia en energiebedrijven als ACWA Power. Het eerste kleine succes voor Mammoet laat niet lang op zich wachten, het mag een complete moskee verhuizen – inboedel en gebouw.

Intussen zit ook Copson niet stil. Het lukt hem flink wat hoge oud-militairen te strikken voor zijn grootse plannen – stuk voor stuk mannen op leeftijd met uitstekende internationale, politieke contacten die recent een tweede carrière als goedbetaalde lobbyist zijn begonnen. Een van hen is oud-generaal Keith Alexander, oud-directeur van de Amerikaanse geheime dienst NSA. Na de afluisterschandalen onthuld door klokkenluider Edward Snowden ging hij met pensioen.

Het eerste kleine succes voor Mammoet laat niet lang op zich wachten, het mag een complete moskee verhuizen – inboedel en gebouw

Een andere oud-generaal is Michael Flynn, die het jaar ervoor zijn baan als hoofd van de militaire inlichtingendienst kwijtraakte na kritiek op zijn functioneren. Zijn contacten in Rusland en het Midden-Oosten zijn uitstekend, maar volgens kerngeleerde Cochran van ACU had hij achteraf gezien „beter niet aan boord kunnen komen”. Flynn trekt veel negatieve aandacht door de nauwe banden die hij met Rusland onderhoudt. Eind 2015 houdt hij voor 45.000 dollar een toespraak bij de Russische staatszender Russia Today. Tijdens het galadiner zit hij naast president Vladimir Poetin. Het komt hem in de VS op felle kritiek te staan.

In februari 2016 sluit Flynn zich aan bij de campagne van presidentskandidaat Donald Trump. De reis per zakenvliegtuig naar Caïro en Tel Aviv van juni 2015, met ook Henkelman aan boord, verzwijgt hij op de clearance-papieren die hij als oud-inlichtingenhoofd invult om bepaalde bevoegdheden te behouden.

‘Politieke steun’

Het is de nieuwe, externe accountant van SHV die zich als eerste afvraagt waar Henkelman in hemelsnaam mee bezig is. Hij is van KPMG en moet de jaarrekening van het familiebedrijf en alle zeven dochterbedrijven controleren. Niemand kan hem vertellen waar de vijf miljoen is neergedaald die Mammoet heeft betaald aan ACU. Sterker nog: niemand heeft eraan gedacht in Washington te vragen waaraan het geld wordt uitgegeven.

Aan wie zijn lobbykosten betaald? En voor wat? De accountant kan op deze manier niet nagaan of het geld wel netjes besteed is. De hoogste interne auditor Thijs Smit van SHV start een intern onderzoek. Het bedrijf moet wel. KPMG signaleerde al misstanden bij enkele andere dochterbedrijven van SHV en nam die hoog op. Op 22 januari 2015 komt de interne onderzoekscommissie samen, in het bijzijn van de accountant en Henkelman.

Lees ook ‘Begraven onder een dikke laag zand’

De accountant zegt dat hij „een deugdelijke verantwoording en administratie van de grote bedragen” mist. De miljoenen zouden wel eens voor „onoorbare zaken” kunnen zijn aangewend.

Henkelman belooft in Washington een overzicht te vragen van de kosten. Na veel tijd en moeite komt dat er, op 26 februari 2016, maar het zorgt voor meer verwarring. De betalingen, de kosten, de periodes, de ontvangers, het is niet kloppend te krijgen. Henkelman erkent dat de financiële administratie van het project „gebrekkig” is. „Het is moeilijk terug te halen wat met het geld gebeurd is”, staat in interne notulen. In de boeken van Mammoet kijkt het moederbedrijf niet, het gaat af op de antwoorden van Mammoet en een paar overzichten die het bedrijf aandraagt.

Daaruit blijkt veel geld te zijn gegaan naar kantoorkosten bij ACU: 2,4 miljoen dollar voor drie voltijd banen in twee jaar, naar zakentrips en naar zogeheten consultants – de oud-generaals. In het kostenoverzicht staat heel specifiek dat ACU uit de pot met geld waarin Mammoet de miljoenen stortte, 200.000 dollar aan Michael Flynn heeft betaald. Een ton in 2014, een ton in 2015. Ook oud-generaal Keith Alexander wordt als consultant genoemd. Het is niet duidelijk wat hij kreeg, of wat hij deed.

Een jurist van Mammoet vertelt onomwonden aan de onderzoekscommissie van SHV dat de oud-generaals werden ingehuurd voor „politieke steun”. Groepsmails waarmee Copson zijn zakenpartners in dit project op de hoogte houdt van nieuwe plannen gaan tegelijk naar oud-generaals als Flynn en Alexander en naar Henkelman en zijn salesmanager.

Bij SHV gaan notities heen en weer tot intern audithoofd Thijs Smit een alarmerend, definitief, vertrouwelijk memorandum naar de SHV-directie onder leiding van bestuursvoorzitter Jeroen Drost stuurt. Daar staat het nog maar eens: dat de vijf miljoen dollar die Mammoet aan Copson en zijn adviseurs in Washington betaalde, vooral als „lobbykosten” gezien moeten worden. De aangeleverde kostenoverzichten zijn „vaag, komen niet overeen en kunnen niet verder opgehelderd worden door Mammoet”. Mammoet heeft de lobbycontracten met de oud-generaals nooit ingezien en weet dus ook niet wat hun eigenlijk gevraagd is, of hoe hoog hun tarief was.

Alleen al het gebrek aan bonnetjes in het hele project is volgens de commissie tegen de richtlijnen en het beleid van SHV.

En hoe zit het met dat zakenvliegtuig naar Caïro en Tel Aviv voor 210.000 dollar? Mammoet blijkt voor het vliegtuig te hebben betaald. Mammoet meent, schrijft de onderzoekscommissie, dat er „goede economische argumenten” waren voor de huur van het vliegtuig, „al kon Mammoet dergelijke goede economische argumenten niet benoemen”.

Het rapport is scherp, maar de politieke gevoeligheid van de betalingen lijkt zelfs de onderzoekers te ontgaan. Bestuursvoorzitter Drost ontvangt het onderzoeksrapport op 7 november 2016 en de situatie is dan als volgt: uit de pot geld die Mammoet voor een aanzienlijk deel vulde, zijn tonnen betaald aan een topadviseur van een Amerikaanse presidentskandidaat, die lobbyt voor Russisch-Amerikaanse nucleaire activiteiten in de Golfregio.

Precies één dag later wordt Donald Trump verkozen tot president. Michael Flynn wordt zijn belangrijkste veiligheidsadviseur. Bij SHV lijkt nog altijd niemand zich er druk om te maken. Op de achtergrond heeft de FBI al lang een onderzoek geopend naar de dubieuze Russische banden van de oud-generaal.

Sms’je van Flynn

Op 20 januari 2017 zit Flynn te kleumen op een klapstoeltje voor het Capitool, terwijl zijn nieuwe baas een speech houdt. Trump is net ingezworen als president en belooft zijn toehoorders dat hij elke beslissing zal nemen in het belang van het Amerikaanse volk. „Vanaf deze dag zal het alleen maar ‘America first’ zijn”, buldert hij.

Als hoogste veiligheidsadviseur zit hij vlakbij de president. Maar hij luistert niet naar de speech, hij zit op zijn telefoon. Om 12.11 uur tikt hij een berichtje aan Copson, zal een anonieme klokkenluider aan een parlementaire onderzoekscommissie verklaren. Tussen Mammoets zakenpartner Copson en Flynn zijn de banden altijd nauw gebleven.

Op een foto is te zien hoe Flynn op dat tijdstip grijnzend zit te sms’en. „Het project is good to go”, tikt Flynn volgens die klokkenluidersverklaring aan Copson. Die moet alle betrokkenen bij het project vertellen dat ze „dingen klaar moeten gaan zetten”. Een paar uur later staat Copson op een bijeenkomst op te scheppen over de berichten die hij net van Flynn kreeg, volgens de verklaring. „Mike heeft alles voor ons in orde gemaakt. Ik ga deze dag vieren. Dit gaat heel veel mensen rijk maken.”

De vreugde is van korte duur. Flynn struikelt over een telefoontje aan de Russische ambassadeur en moet na 23 dagen opstappen. Na zijn vertrek trekken parlementaire onderzoekscommissies en aanklagers al zijn gangen na. Zo blijkt al gauw dat hij geld heeft aangenomen van Russische en Turkse partijen. Ook zijn nucleaire lobby voor Copson en Mammoet wordt onderzocht.

Copson ontkent ten stelligste tijdens de inauguratie een tekstbericht van Flynn te hebben ontvangen. Flynn zou zich op dat moment al bij een concurrerend plan voor kernreactors in het Midden-Oosten hebben aangesloten. Over de reis en de lobbyactiviteiten, waaronder de door Flynn verzwegen trip naar Caïro en Tel Aviv, schrijft Copson dat ACU alleen Flynns reiskosten heeft vergoed. En dat ze een cheque voor hem uitschreven van 25.000 dollar als compensatie voor mogelijk verlies van inkomen door de trip, maar dat Flynn die nooit heeft verzilverd. Flynn was geen betaald consultant van ACU, schrijft Copson plechtig en ACU heeft ook „geen andere betalingen aan hem gedaan”. Het is niet waar. Als Flynn later die zomer alsnog zijn functies moet opgeven, meldt hij dat hij betaald consultant was voor ACU. Maar hij schrijft er niet bij voor hoeveel.

Dubieuze betalingen

In Nederland komt de reis in het zakenvliegtuig uit 2015 met Henkelman en Flynn ook op tafel. Hier is het de financiële opsporingsdienst FIOD die zich erover buigt. Die is begin 2017, rond de inauguratie van Trump, een strafrechtelijk onderzoek begonnen naar SHV en haar dochterbedrijven, omdat in Dubai misstanden bij een handelsonderneming van dochterbedrijf Eriks aan het licht zijn gekomen.

Via taps die opsporingsambtenaren tijdens het onderzoek plaatsen, horen ze leidinggevenden ook praten over dubieuze betalingen bij Mammoet. Algauw wordt het onderzoek uitgebreid naar corruptiekwesties in Algerije en Irak. Wat weet SHV nog meer? Na aandringen overhandigt het familiebedrijf op verzoek van het OM uiteindelijk zelf nog vijf integriteitskwesties waarvan het weet. Eén betreft de verdwenen miljoenen van ACU, die SHV presenteert als slordig geadministreerde opstartkosten van een joint venture.

Lees ook ‘Als niets meer helpt, belt Mammoet Dokter Mow’

Het contrast is groot. Terwijl in de VS de FBI en aanklager Robert Mueller alle gangen van Flynn nagaan, op zoek naar Russische banden, laat het Nederlandse OM het erbij zitten. Betalingen via een buitenlands advocatenkantoor zijn nauwelijks te achterhalen. Bovendien verzet Nederland zich al bijna twintig jaar tegen het strafbaar maken van „ongeoorloofde beïnvloeding”, het grijze gebied tussen lobby en corruptie. Het EU-corruptieverdrag wil het inhuren van mensen met invloed veel verder aan banden leggen dan Nederland.

Uiteindelijk wordt niets uitgezocht en blijft het een raadsel wie Copson allemaal met het geld van Mammoet heeft betaald om invloed uit te oefenen. Het onderzoek in Nederland eindigde dit jaar in een schikking van ruim veertig miljoen euro voor drie omkopingszaken.

In het memorandum dat eind november 2016 op het bureau van bestuursvoorzitter Jeroen Drost belandde, stelde Mammoet voor om weer over de contracten van de joint venture te gaan onderhandelen, als het project weer zou gaan lopen. Tot die tijd wil het bedrijf alles laten voor wat het is. De joint venture ACU Mammoet in Utrecht bestaat nog steeds.

En het grootse plan zelf? „Het smolt gewoon weg”, zegt de Palestijnse diplomaat Ziad Asali, die op de vlucht met Flynn en Henkelman zat. „Niemand ging ervoor.”

Maar ACU-partner en bedenker Tom Cochran ziet er nog heil in. „Ik geloof er nog steeds in. En iedereen die meedoet ook.” Als je iets groots bedenkt, kan het altijd mislukken, zegt hij. Maar dat betekent niet dat je het niet moet proberen. „Mijn advies: iedereen zou 10 procent van z’n tijd moeten besteden aan het veranderen van de wereld.”

Delen Mail de redactie