Ο Πάπας, η ΕΕ και ο ψηφιακός κόσμος

Του Κώστα Ράπτη

Παρά την παγκόσμια δικαιοδοσία της, η Αγία Έδρα είναι ένας θεσμός κατεξοχήν ευρωπαϊκός και δη ιταλικός. Η νοοτροπία και η λογική της, ιδίως σε ό,τι αφορά την διεθνή πολιτική, διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από την ιστορία και τις σημερινές προκλήσεις της Γηραιάς Ηπείρου, αλλά και από τις κατακτήσεις της σε ό,τι αφορά την πολυμερή διπλωματία.

Από την άλλη πλευρά, ο Πάπας αποτελεί τον ηγέτη μιας θρησκευτικής κοινότητας, της οποίας το κέντρο βάρους, όπως και συνολικά του Χριστιανισμού, μετατοπίζεται ολοένα και περισσότερο προς τον πλανητικό Νότο, την ώρα που η Δύση μένει στάσιμη δημογραφικά, αλλά και εκκοσμικεύεται ραγδαία.

Ο δε συγκεκριμένος κάτοχος του θρόνου του Αγίου Πέτρου, ο πρώτος στην ιστορία που προέρχεται από την Λατινική Αμερική (την κατεξοχήν ρωμαιοκαθολική ήπειρο), αλλά και από το προσανατολισμένο στην ιεραποστολή τάγμα των Ιησουιτών, αναπόφευκτα απηχεί τις ευαισθησίες ενός κόσμου σημαδεμένου μεταξύ άλλων από την εμφάνιση της "θεολογίας της απελευθέρωσης”.

Σε αντίθεση με τον πλανητικό Βορρά, όπου πιστοί και μη ταλανίζονται από "πολιτισμικούς πολέμους” με έμφαση στα θέματα της σεξουαλικής ηθικής, ο συντηρητικός σε αυτά τα θέματα Νότος φέρνει επιτακτικά στο προσκήνιο της εκκλησιαστικής ζωής τα προβλήματα που πολέμου και της ειρήνης, της φτώχειας και της ανισότητας, της διαφθοράς, της μετανάστευσης, της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, αλλά και των πιέσεων από άλλα ταχέως εξαπλούμενα δόγματα όπως ο Πεντηκοστιανισμός και το Ισλάμ.

Σε μια Ευρώπη όπου οι χώροι λατρείας αποδίδονται όλο και πιο συχνά σε άλλες χρήσεις ελλείψει ποιμνίου, η Καθολική Εκκλησία κρατιέται ζωντανή σε μεγάλο βαθμό από τους τριτοκοσμικούς μετανάστες, που αποτελούν πλέον και ικανό τμήμα του κλήρου. Άλλωστε και στην Ελλάδα, από τους περίπου 200.000 Καθολικούς που κατοικούν τη χώρα, μόνο οι 50.000 προέρχονται από τον παραδοσιακά καθολικό ελληνικό πληθυσμό.

Η δε ισχύς της Αγίας Έδρας ως διεθνούς υποκειμένου, περιβαλλόμενου από όλα τα πλεονεκτήματα της κοσμικής εξουσίας, με αξιοσημείωτο διπλωματικό και οικονομικό κεφάλαιο, δεν παραγράφει το γεγονός ότι σε πολλά μέρη του κόσμου οι Καθολικοί είναι μια μικρή (και ενίοτε διωκόμενη) μειονότητα.

Οι αντιφάσεις αυτές εξηγούν και το μήνυμα της επίσκεψης του Πάπα Φραγκίσκου στην Ελλάδα. Με ευγένεια απέναντι στη φιλοξενούσα χώρα, η οποία "σήκωσε δυσανάλογο βάρος”, ο Ρωμαίος ποντίφικας θέλησε να αναδείξει το Αιγαίο και τη Μεσόγειο ως εστία μιας τεράστιας ανθρωπιστικής τραγωδίας, μόνος αυτός που επανέρχεται μετά από έξι χρόνια στον τόπο της προσφυγικής κρίσης, όταν πια έχουν αποσυρθεί οι κάμερες των καναλιών, οι διεθνείς οργανισμοί και οι περισσότερες μη κυβερνητικές οργανώσεις.

Με αυτή την έννοια, όπως και με τα όσα είπε ενώπιον της ελληνικής πολιτειακής ηγεσίας περί αποδυνάμωσης της σύγχρονης δημοκρατίας, ο κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, μετατράπηκε σε έναν μεγάλο κατήγορο της σημερινής Ε.Ε., κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για τις στρεβλώσεις που υφίσταται, εν μέσω ανόδου των εθνικισμών και υποχώρησης της αλληλεγγύης, η ευρωπαϊκή ενοποίηση που τόσο στήριξε η Ρώμη τις προηγούμενες δεκαετίες. Το διακύβευμα είναι συνεπώς να προφυλαχθεί η "ψυχή της Ευρώπης”, όπως την αντιλαμβάνεται ο Καθολικισμός.

Όλα αυτά μπορούν να θεωρηθούν και προπαρασκευαστικές κινήσεις για την μεγάλη πρωτοβουλία του Βατικανού να συγκαλέσει τον ερχόμενο Φεβρουάριο στη Φλωρεντία σύνοδο εκκλησιαστικών ηγετών και δημάρχων από όλη τη Μεσόγειο.

Σηματοδοτούν, ωστόσο, κάτι ευρύτερο: την επιλογή της Αγίας Έδρας να επιμείνει στην αναζήτηση διαύλων επικοινωνίας και συμμαχιών προς Ανατολάς (την αναδυόμενη Ασία, τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, ακόμη και τον κόσμο του Ισλάμ), παρά να δελεασθεί από τις "σταυροφορίες” μιας "νέας δεξιάς” αμερικανικής, άρα εν πολλοίς προτεσταντικής, εμπνεύσεως.

Επιπλέον, τα όσα είχε να πεί ο Πάπας Φραγκίσκος στη χώρα μας αποκαλύπτουν και ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις προκλήσεις (πολλαπλά επίκαιρες λόγω πανδημίας) της ψηφιακής εποχής. Δεν ήταν μόνο οι επισημάνσεις του στην καθαυτό πολιτική ομιλία του για τον "διαδικτυακό λαϊκισμό”. Ήταν και οι παραινέσεις του προς την Ρωμαιοκαθολική νεολαία των Αθηνών κατά την αποχαιρετιστήρια εμφάνισή του.

Με παραπομπές στην Οδύσσεια, τον Τηλέμαχο, αλλά και το δελφικό "Γνώθι σαυτόν”, ο πάπας Μπεργκόλιο, προειδοποίησε: "Μην αρκείσθε σε εικονικές συναντήσεις, Επιδιώξτε τις πραγματικές, ιδίως με όσους σας έχουν ανάγκη. Μην αναζητάτε την ορατότητα, αλλά όσους ανάμεσά σας είναι αόρατοι”. Και πρόσθεσε: "Η οθόνη μπορεί να γίνει εύκολα ένας καθρέφτης, όπου νομίζετε ότι βλέπετε τον κόσμο, ενώ στην πραγματικότητα είστε μόνοι σε έναν ψηφιακό κόσμο επιφαινομένων”.